سه‌تار یکی از سازهای سنتی ایرانی است. این ساز زهی با چهار سیم (با وجود نام “سه‌تار”) و کاسه‌ای گلابی‌شکل ساخته می‌شود و به دلیل صدای دلنشین و ملایمش محبوبیت زیادی در موسیقی کلاسیک ایرانی دارد. سه‌تار معمولاً با ناخن انگشت سبابه نواخته می‌شود و به دلیل قابلیت‌های ظریفش، اغلب برای اجراهای انفرادی و قطعات احساسی استفاده می‌شود.
سه‌تار سازی تاریخی است که بسیاری از استادان بزرگ موسیقی ایرانی مانند *میرزا عبدالله* و *استاد جلال ذوالفنون* از آن برای اجرای آثار فاخر موسیقی سنتی ایران بهره برده‌اند.
نام سیم های سه تار
سه‌تار چهار سیم دارد که هرکدام نام و نقش خاصی در تولید صداهای مختلف این ساز دارند. نام سیم‌های سه‌تار به ترتیب از پایین به بالا عبارت‌اند از:
1. **سیم یکم** یا **سیم «دو»**: این سیم نازک‌ترین سیم سه‌تار است و در کوک‌های مختلف نقش اصلی در تولید صداهای زیر و ملودیک را ایفا می‌کند.
2. **سیم دوم** یا **سیم «سل»**: این سیم نیز برای تولید صداهای ملایم و نقش همراهی در قطعات موسیقی استفاده می‌شود.
3. **سیم سوم** یا **سیم «دو» بم**: این سیم ضخیم‌تر از دو سیم اول است و صدای بم‌تری تولید می‌کند.
4. **سیم چهارم** یا **سیم «زنگ»**: این سیم با نام «واخوان» نیز شناخته می‌شود و صدایی زنگ‌دار و طنین‌افزا ایجاد می‌کند. این سیم معمولاً برای تاکید در برخی نت‌ها و ایجاد حال و هوای خاص استفاده می‌شود.
ترتیب و کوک این سیم‌ها ممکن است بر اساس سبک موسیقی یا سلیقه نوازنده تغییر کند.
کوک سه تار
کوک کردن سه‌تار به سبک‌های مختلف و بر اساس دستگاه‌های موسیقی ایرانی انجام می‌شود، اما یک کوک استاندارد و رایج برای سه‌تار به شرح زیر است:
1. **سیم اول (دو)**: معمولاً روی نت **دو** کوک می‌شود.
2. **سیم دوم (سل)**: این سیم روی نت **سل** کوک می‌شود.
3. **سیم سوم (دو بم)**: این سیم که ضخیم‌تر از سیم‌های اول و دوم است، روی نت **دو** بم کوک می‌شود.
4. **سیم چهارم (واخوان یا زنگ)**: این سیم معمولاً هم‌صدا با سیم دوم (نت **سل**) یا بعضی مواقع بر اساس دستگاه مورد نظر، کمی متفاوت کوک می‌شود.
### نحوه کوک کردن
1. برای شروع، بهتر است از یک **تیونر الکترونیکی** استفاده کنید تا بتوانید نت دقیق را تنظیم کنید.
2. ابتدا سیم اول را کوک کنید تا به نت **دو** برسید.
3. سپس سیم دوم را کوک کنید تا نت **سل** را ایجاد کند.
4. بعد، سیم سوم را کوک کنید تا صدای **دو بم** را بدهد.
5. در نهایت، سیم چهارم (واخوان) را مطابق با سیم دوم روی **سل** یا متناسب با دستگاه مورد نظر تنظیم کنید.
### کوک‌های متنوع در دستگاه‌های موسیقی ایرانی
برخی از نوازندگان ممکن است کوک‌ها را بسته به دستگاه مورد نظر تغییر دهند. برای مثال:
– در دستگاه **شور**، کوک پایه به همان روش بالا انجام می‌شود.
– در **دستگاه ماهور** یا **همایون**، ممکن است سیم چهارم کمی تغییر کند تا با حال و هوای دستگاه هماهنگ باشد.
با تمرین بیشتر می‌توانید کوک‌های مختلف را با دقت و سلیقه تنظیم کنید.